Πέμπτη 14 Ιουλίου 2016

Ὡς στρουθίον μονάζον...

Οι ψαλμοί του Δαυίδ και η παγκόσμια ποίηση




Μια ξεχωριστή ανάρτηση σήμερα στρέφει το ενδιαφέρον μας στην τεράστια και μη εποπτεύσιμη επίδραση που άσκησε στην ιστορία του παγκόσμιου πολιτισμού το παλαιοδιαθηκικό βιβλίο των Ψαλμών του προφητάνακτος Δαυίδ. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος υπογραμμίζει τον δομικό ρόλο που αναλαμβάνει στην ορθόδοξη χριστιανική λατρεία το ψαλτήρι λέγοντας ότι ο Δαυίδ είναι "πρῶτος, μέσος καὶ ἔσχατος" στην Εκκλησία. 



Όμως ο Δαυίδ δεν ορίζει μόνον την ραχοκοκκαλιά της χριστιανικής προσευχής, ούτε αποτελεί μόνον το "αλφαβητάρι" της νοεράς άσκησης της "μνήμης Θεού" στην ορθόδοξη ησυχαστική παράδοση· ακόμη περισσότερο συγκροτεί έναν ισαιώνιο κώδικα ανάγνωσης της ανθρώπινης συνθήκης· έτσι γονιμοποιεί -όπως και όλα τα μείζονα επιτεύγματα της ιστορίας- τη θύραθεν σκέψη και παιδεία προσδιορίζοντας ποικίλες εκφάνσεις πολιτισμού που στοιχειώνουν τον πνευματικό χάρτη της ανθρωπότητας.


Μια τέτοια περίπτωση είναι ο Τζάκομο Λεοπάρντι (1798-1837), ο μεγαλύτερος μετά τον Δάντη ποιητής της νεότερης Ιταλίας. Φλέβα γνήσια ποιητική, κάλαμος ακατανίκητης μουσικής υποβλητικότητας, ευαισθησία συνυφασμένη με μια ευθραυστότητα, που κυρώνει το αδιέξοδο της "υπαρκτής" ζωής την ίδια στιγμή που επιχειρεί να το υπερβεί ποιητικά. 

Επειδή προτίθεμαι προσεχώς να αφιερώσω ειδική ανάρτηση στον Ιταλό εργάτη του λόγου, περιορίζομαι εδώ να υποδείξω ένα ποίημά του, η καθοδηγητική ιδέα του οποίου -"το μονάζον στρουθίον"-, είναι ευθέως εμπνευσμένη από τον Ψαλμό 101. Στο ποίημα ο μελαγχολικός ποιητής, οδυνηρά παγιδευμένος σε μια ανίκητη ανημπόρια, ακούει τους ήχους μιας γιορτής που αντηχούν από το χωριό του, το Ρεκανάτι, και αντιπαραβάλλει την κατάστασή του με αυτή του μοναχικού πουλιού, που ακούει να τιτιβίζει από το καμπαναριό του αγίου Αυγουστίνου. Στους στίχους του Λεοπάρντι το προσωπικό βίωμα αυτοπαραίτησης μετασχηματίζεται σε ελεγειακό ειρμό, το πρωτογενές υλικό του οποίου προσφέρει ο Προφητάναξ της Ιερουσαλήμ.
Οι μεταμορφώσεις ενός μοτίβου από την αρχική συναφειακή του μήτρα μέχρι την αναπλασμένη εκδοχή του σε νέα συφραζόμενα μας θυμίζει ότι ο πολιτισμός είναι είναι αδιάλειπτο ταξίδι πλουτισμού, όπου "παλαιά" και "καινά" συντίθενται ανανεώνοντας την ιστορική πείρα της ανθρωπότητας.  Ο Τσώρτσιλ είχε πει κάποτε ότι "όσο πιο πολύ γυρνάμε στο παρελθόν, τόσο πιο πολύ μπορούμε να δούμε στο μέλλον". Κανείς δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί καλύτερα την αλήθεια του φθέγματος από τους μεγάλους δημιουργούς της ανθρωπότητας.

Το απόσπασμα του ποιήματος στην Ιταλική:



  1. D'in su la vetta della torre antica,
  2. Passero solitario, alla campagna
  3. Cantando vai finché non more il giorno;
  4. Ed erra l'armonia per questa valle.
  5. Primavera dintorno Βrilla nell'aria, e per li campi esulta,
  6. Sì ch'a mirarla intenerisce il core.
  7. Odi greggi belar, muggire armenti;
  8. Gli altri augelli contenti, a gara insieme
  9. Per lo libero ciel fan mille giri,
  10. Pur festeggiando il lor tempo migliore:
  11. Tu pensoso in disparte il tutto miri;
  12. Non compagni, non voli,
  13. Non ti cal d'allegria, schivi gli spassi;
  14. Canti, e così trapassi
  15. Dell'anno e di tua vita il più bel fiore.
  16. Oimè, quanto somiglia
  17. Al tuo costume il mio!.
  18. ...

Μετάφραση (από τον υποφαινόμενο):

Απ' την ψηλότερη κορφή του παλαιού καμπαναριού
στρουθί μοναχικό τραγουδάς στους κάμπους
όσο η μέρα είναι ακόμα στη ζωή· 
πλανιέται το τραγούδι σου σε τούτη την κοιλάδα.
Τριγύρω η άνοιξη μαρμαίρει και χύνεται στους κάμπους·
κοιτώντας την η καρδιά τρυφά.
Άκου πως τα πρόβατα βελάζουν κι οι αγελάδες μουγκανίζουν,
τ' άλλα πουλιά χαρούμενα, μαζί συναγμένα,
στον λεύτερο ουρανό χιλιοστριφογυρίζουν,
την εποχή τους γιορτάζοντας κι αυτά την ξέχωρη.
Συ, βυθισμένο σε σκέψεις,
δίχως συντοριά, δεν πετάς,
δεν σ' ενδιαφέρει η χαρά, περιφρονείς το γλέντι.
Τραγουδάς και προσπερνάς της εποχής και της ζωής σου
το καλύτερο λουλούδι.

Αλίμονο, πόσο μοιάζει με τη ζήση σου η δική μου
....

Και το κλασικό πρότυπο: Ψαλμός 101 (απόσπασμα):


ΚΥΡΙΕ, εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς μου, καὶ ἡ κραυγή μου πρὸς σὲ ἐλθέτω. 

3 μὴ ἀποστρέψῃς τὸ πρόσωπόν σου ἀπ᾿ ἐμοῦ· 
ἐν ᾗ ἂν ἡμέρᾳ θλίβωμαι, κλῖνον πρός με τὸ οὖς σου· 
ἐν ᾗ ἂν ἡμέρᾳ ἐπικαλέσωμαί σε, ταχὺ ἐπάκουσόν μου, 
4 ὅτι ἐξέλιπον ὡσεὶ καπνὸς αἱ ἡμέραι μου, 
καὶ τὰ ὀστᾶ μου ὡσεὶ φρύγιον συνεφρύγησαν. 
5 ἐπλήγην ὡσεὶ χόρτος καὶ ἐξηράνθη ἡ καρδία μου, 
ὅτι ἐπελαθόμην τοῦ φαγεῖν τὸν ἄρτον μου. 
6 ἀπὸ φωνῆς τοῦ στεναγμοῦ μου ἐκολλήθη τὸ ὀστοῦν μου τῇ σαρκί μου.
 7 ὡμοιώθην πελεκᾶνι ἐρημικῷ, ἐγενήθην ὡσεὶ νυκτικόραξ ἐν οἰκοπέδῳ, 
8 ἠγρύπνησα καὶ ἐγενόμην ὡς στρουθίον μονάζον ἐπὶ δώματος.
 9 ὅλην τὴν ἡμέραν ὠνείδιζόν με οἱ ἐχθροί μου, 
καὶ οἱ ἐπαινοῦντές με κατ᾿ ἐμοῦ ὤμνυον. 
10 ὅτι σποδὸν ὡσεὶ ἄρτον ἔφαγον καὶ τὸ πόμα μου μετὰ κλαυθμοῦ ἐκίρνων 
11 ἀπὸ προσώπου τῆς ὀργῆς σου καὶ τοῦ θυμοῦ σου, ὅτι ἐπάρας κατέῤῥαξάς με. 
12 αἱ ἡμέραι μου ὡσεὶ σκιὰ ἐκλίθησαν, κἀγὼ ὡσεὶ χόρτος ἐξηράνθην. 
13 σὺ δέ, Κύριε, εἰς τὸν αἰῶνα μένεις, καὶ τὸ μνημόσυνόν σου εἰς γενεὰν καὶ γενεάν.
 


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου